واروشا یک شهر افسانه ای متروکه در جنوب فاماگوستا (بخشی از قبرس شمالی) است. این شهر که زمانی قطب اصلی گردشگری قبرس بود، طی جنگی که در سال 1974 اتفاق افتاد در چند ساعت این شهر تخلیه شد؛ پس از جنگ، ساکنان یونانی – قبرسی این شهر زندگی خود را رها کردند. شهر خالی از سکنه واروشا، از آن زمان تاکنون تحت کنترل ارتش و سازمان ملل است.
در سال 2020، بازدید بخشی از واروشا (که در ترکی به آن «ماراش» گفته می شود) برای بازدید کنندگان آزاد شد. با وجود اینکه این اقدام از نظر سیاسی جنجال بر انگیز بود، اما از منظر گردشگری، حرکتی مثبت تلقی می شد، چرا که برای اولین بار فرصتی قانونی برای بازدید از این شهر متروکه افسانه ای فراهم شده بود. این مقاله تجربه ای است که من در ژانویه 2023 کسب نمودم.
واروشا کجاست؟
واروشا در گوشه جنوب شرقی قبرس شمالی واقع شده است و حدود ۴۵ دقیقه با رانندگی (70 کیلومتر) از لفکوشا فاصله دارد. ورودی واروشا تقریباً ۱.۶ کیلومتر در جنوب شرقی مرکز شهر قدیمی فاماگوستا قرار دارد.
پیشینه تاریخی شهر ارواح قبرس
فاماگوستا زمانی مهم ترین شهر قبرس، بندر اصلی و مرکز تجاری پرتکاپوی این جزیره بود. این شهر نیز مانند نیکوزیا (لفکوشا)، توسط دیوارهای ونیزی احاطه شده بود. در دوران عثمانی، فاماگوستا جایگاه برجسته خود را از دست داد و به تدریج رو به ویرانی رفت. کلیسای سنت نیکولاس نیز در همان زمان به مسجد تبدیل شد (که اکنون به نام «لالا مصطفی پاشا» شناخته می شود).
در دوره حکومت بریتانیا، بندر فاماگوستا بار دیگر روی کار آمده و از نو بازسازی شد. پس از استقلال قبرس، فاماگوستا در امتداد خط ساحلی به سمت جنوب غربی (جایی که منطقه گردشگری واروشا شکل گرفت) گسترش یافت. از اواخر دهه 1960، واروشا به مرکز اصلی گردشگری در قبرس تبدیل شد و 45 درصد از ظرفیت هتل های این جزیره را به خود اختصاص داد. در نیمه اول دهه 1970، حدود 5 کیلومتر ساحل با هتل های مرتفع پوشیده شد، که تراکم این هتل ها در بخش های شمالی بیشتر بود.
به گفته محلی ها، واروشا در آن زمان یکی از محبوب ترین مقاصد گردشگری در جهان بوده است و افراد ثروتمند و مشهور به آنجا رفت و آمد داشتند. از جمله افراد مشهوری که تعطیلات خود را در این شهر سپری می کردند، می توان به بریژیت باردو، الیزابت تیلور و ریچارد برتون اشاره کرد.
درگیری های سیاسی و قومی
فاماگوستا و واروشا نیز از گزند درگیری های سیاسی و قومی قبرس در امان نماندند! تا سال 1964، جمعیت ترک عمدتاً در شهر قدیمی فاماگوستا و اطراف آن ساکن شده و واروشا (در جنوب) توسط یونانی های قبرسی اشغال شد. این وضعیت در نوع خود بسیار عجیب بود، زیرا موقعیت مکانی واروشا در شمال خط سبز تحت کنترل سازمان ملل قرار داشت.
در ژوئن 1974، با شروع جنگ در قبرس، همه چیز در واروشا تغییر کرد. گردشگران با هراس از منطقه خارج شده و جمعیت یونانی – قبرسی به سرعت از شهر گریختند. ارتش ترکیه به حمایت از ظلمی که به قبرسی های ترک تبار می شد به سرعت به سوی شهر پیشروی می کرد؛ در خیابان ها جنگی میان نیروهای ترک و مدافعان یونانی – قبرسی درگرفت و هنوز هم می توان برخی زخم های ناشی از گلوله باران های آن زمان را در واروشا مشاهده نمود.
در مدتی کوتاه، ارتش ترکیه کنترل کامل واروشا را در اختیار گرفته و آن را محاصره کرد. این وضعیت برای دهه ها ادامه یافت و واروشا کم کم تبدیل به شهری خالی از سکنه و محبوس در قبرس شمالی شد و به این ترتیب هزاران قبرسی یونانی، دارایی ها و همچنین معیشت خود (که پیش تر از صنعت گردشگری پر رونق این شهر به دست می آوردند) را از دست دادند. قطعنامه ای از شورای امنیت سازمان ملل اعلام کرد که واروشا تنها زمانی می تواند مجدداً سکونت پذیر شود که صاحبان اصلی املاک متروکه به آنجا باز گردند.
تا همین اواخر، با وجود نگهبانان مسلحی که از ورود عموم جلوگیری می کردند، کسی جز ارتش اجازه ورود به واروشا را نداشت. تنها بازرسان سازمان ملل (و گاهاً، برخی روزنامه نگاران با مجوز های ویژه) اجازه ورود داشتند. به کمک همین افراد، داستان هایی درباره میز هایی خاک خورده که هنوز برای صرف شام چیده شده بودند، مغازه هایی پر از لباس های دهه 1970، و نمایشگاه های اتومبیلی پر از مدل های زنگ زده همان دهه با لاستیک های پنچر، منتشر شد.
به این ترتیب، واروشا به شهرتی افسانه ای دست یافت، اما برای گردشگران و افراد عادی غیر قابل دسترس بود. این شهر به نوعی «جام مقدس دست نیافتنی» برای طرفداران مکان های متروکه، اکتشاف شهری (urban exploration) و گردشگران تبدیل شد. کسانی که مستند سریالی «گردشگری تاریک» (Dark Tourist) محصول نتفلیکس در سال 2018 را دیده اند، ممکن است که قسمت مربوط به قبرس را به یاد آورند؛ جایی که شخصیت اصلی و مجری برنامه، دیوید فاریر، تلاش کرد با شنا کردن اطراف حصار امنیتی، وارد واروشا شده و داخل این شهر متروکه به صورت مخفیانه فیلم برداری کند. اما تلاش او چندان پیش نرفت. نگهبانان نظامی او را به سرعت دستگیر کردند.
اما همه بخش های واروشا محصور و غیر قابل دسترس نبودند: قسمت کوچکی از شمالی ترین خط ساحلی، به نام «پالم بیچ»، همچنان برای گردشگران باز بود. یک هتل به نام «پالم بیچ هتل» کنار این ساحل نیز همچنان به پذیرایی از گردشگران ادامه می دهد.
راهنمای گردشگری لونلی پلانت در نسخه هفتم (چاپ شده در سال 2018)، پالم بیچ را «عجیب ترین ساحلی که تا کنون از آن بازدید کرده اید» نامیده بود. علت این نامگذاری را می توان چشم انداز هتل های مرتفع متروک، دیواری که از یک برج دیدبانی (با یک نگهبان مسلح که همیشه در آن حضور دارد) تا داخل دریا امتداد داشت و علائم هشداری که دسترسی به مناطق آن طرف را ممنوع کرده بودند، بر شمرد.
در سال 2019، دولت قبرس شمالی اعلام کرد که برنامه بازگشایی واروشا را دارد. این اقدام باعث اعتراض شدید در جمهوری قبرس و محکومیت توسط سازمان ملل شد. سازمان ملل به وضوح اعلام کرد که هر گونه اسکان مجدد در واروشا به دست افراد غیر از صاحبان قانونی املاک آنجا غیر قانونی خواهد بود. در اکتبر 2020، با نظر طرف ترک، تنها بخشی از ساحل و چند خیابان برای بازدید کنندگان غیر نظامی باز شد. برنامه سریعاً به اجرا درآمد و در ماه بعد، یکی از معروف ترین افراد یعنی رئیس جمهور ترکیه، رجب طیب اردوغان پا به این شهر گذاشت.
بازگشایی واروشا با مخالفت های زیادی روبرو بود اما جمهوری ترک قبرس شمالی به هیچ وجه از موضع خود پایین نیامدند. مرحله دوم بازگشایی در اواسط سال 2021 انجام شد که شامل بازگشایی یک مسجد کوچک در واروشا بود. در ماه مه 2022، بخش دیگری از ساحل به روی گردشگران گشوده شد و برخی امکانات زیرساختی ساحلی نیز به آنجا اضافه گردید.
مکان های قابل بازدید در واروشا
من در اوایل ژانویه 2023، یعنی زمانی که فصل گردشگری نبود، از واروشا و فاماگوستا بازدید کردم. برای اقامت، عمداً در هتل «پالم بیچ» ماندم که چشم اندازی به ساختمان های بلند شهر متروکه واروشا داشت. واروشا به محض بازگشایی، به یک جاذبه گردشگری تبدیل شد. حتی خارج از فصل (یعنی زمانی که من آنجا بودم) تعداد زیادی بازدید کننده (که بیشترشان محلی بودند) در این شهر حضور داشتند، اما منطقه هیچ وقت خیلی شلوغ نبود. در برخی مسیر ها فقط خودم و خودم بودم. البته در فصل شلوغی، این مکان بسیار شلوغ می شود و توریست های فراوانی از سراسر دنیا برای بازدید می آیند.
یک تابلو بزرگ کنار ورودی، قوانین بازدید را به زبان ترکی، انگلیسی و روسی توضیح داده است.
خلاصه این تابلوها: باید در مسیرهای مشخص شده بمانید، وارد هیچ ساختمانی نشوید، وارد مسیر های دوچرخه سواری نشوید و چیزی از منطقه خارج نکنید. عکاسی مجاز است (به جز در مناطق نظامی و مکان های استقرار نیرو های سازمان ملل). تابلو های دیگری نیز ممنوعیت عکاسی در مکان های نظامی را دوباره تأکید می کنند. یک نگهبان کنار گیت حضور داشت که اجازه ورود بدون کارت شناسایی را نیز به ما می داد. پشت گیت، شما یک منطقه وسیع با دوچرخه های پارک شده، تعداد زیادی اسکوتر و تعداد کمی ماشین برقی کوچک گلف می بینید. که برای سر زدن و دیدن تمام شهر پیاده روی کمی سخت است.
من تصمیم گرفتم که پیاده روی کنم، چون با پای پیاده عکاسی بسیار راحت تر بود. به محض شروع پیاده روی و عبور از کنار خرابه های متروکه، تابلو های اخطاری را مشاهده می کنید که در همه جا هستند. این تابلو ها هشدار می دهند که نزدیک شدن یا وارد شدن به این ساختمان ها بسیار خطرناک است، چون ممکن است فرو بریزند!!! بسیاری از ساختمان ها واقعاً به دلیل پنج دهه بی توجهی به قدری آسیب دیده اند که احتمال متلاشی شدنشان بالاست. ساختمان هایی که بخشی از آنها فرو ریخته است، دلیل روشنی برای این موضوع محسوب می شوند.
مسیر گردشگری از یک خیابان تازه آسفالت شده شروع می شود که بخشی از آن به مسیر دوچرخه اختصاص یافته است. در دو طرف این خیابان، طناب هایی قرار داده شده که نباید پا را فراتر از آنها بگذارید. عبور از طناب ها آسان به نظر می رسد، اما باید بدانید که دوربین های مدار بسته و حتی نگهبانان لباس شخصی و یونیفرم پوش مواظب شما هستند. بنابراین به یاد داشته باشید که تحت نظر هستید و بهتر است قوانین را رعایت کنید. بعد از حدود ۳۰۰ متر به اولین تقاطع می رسید. در ابتدا من تصمیم گرفتم به سمت چپ بروم. این مسیر از کنار یک ساختمان مدرن کلیسای ارتدکس عبور می کند. در ادامه، یک ساختمان نیمه کاره با یک جرثقیل زنگ زده و سپس، اولین هتل متروکه ساحلی را مشاهده می کنید. بخشی از ساحل در اینجا برای عموم باز شده است که در نزدیکی قسمت های جنوبی ساحل پالم قرار دارد. در اینجا یک کافه سنتی کوچک وجود دارد که می توانید برای خودتان نوشیدنی بخرید.
در مسیر دیگری، پست های نظارتی سازمان ملل دیده می شوند. بعضی از آنها بر فراز ساختمان های بلند و بعضی دیگر روی زمین قرار دارند. در این نقاط، عکاسی ممنوع بود.
در نهایت به یک جاده بن بست می رسید و مجبور می شوید به جاده موازی (به سمت غرب) حرکت کنید. تابلو های ممنوعیت عکاسی به وضوح نشان می دهند که این منطقه باید یک منطقه نظامی باشد. در طول مسیر به نقطه دیگری می رسید که دسترسی به بخش دیگری از ساحل آزاد است. شما در اینجا شاهد زیر ساخت های ساحلی (چتر ها، تخت های آفتاب گیر و کیوسک فروش نوشیدنی ها) خواهید بود.
و در نهایت به همان تقاطع دوم می رسید و اکنون می توانید وارد خیابان دیگری شوید که به سمت جنوب غربی می رود. این خیابان کوتاه تر و باریک تر است، اما به مراتب جالب ترین بخش قابل دسترس واروشا است! چون این خیابان در حقیقت خیابان اصلی بازار بوده و توقف زمان در اینجا به وضوح قابل مشاهده است! به طور مثال تابلویی که خدمات سریع پردازش فیلم های عکاسی را تبلیغ کرده است با دوربینی قبل از عصر دوربین های دیجیتال معمول! یک تابلوی دیگر مشتریان را تشویق به سفارش کت و شلوار دست دوز می کرد! تابلو هایی نیز رقص های شبانه را تبلیغ می نمود! اما همه درها بسته اند و داخل مغازه ها کاملاً خاموش است. در بخش هایی که می توانید به داخل نگاه کنید، می بینید که مکان ها عمدتاً خالی شده اند و فقط چند قطعه مبلمان از صاحب اصلی مغازه بر جای مانده است.
جالب است که یکی از افراد محلی میگفت: “آن سال ها، تمام هتل های اینجا تا سال 2020 رزرو شده بودند” صحت این مطلب را نمی دانم اما حقیقتا خیلی جای تعجب هم نداشت!
مسیر گردشگری در غرب به طور ناگهانی و درست کنار یک ساختمان کوچک که واقعاً می توانید وارد آن شوید، متوقف می شود. این ساختمان مسجدی است که دوباره راه افتاده است. اما کلیسای بزرگ ارتدکس یونانی که فقط یک بلوک از مسیر گردشگری فاصله دارد، همچنان ممنوع الورود می باشد. به جز آن دو منطقه ساحلی، تنها زیر ساخت گردشگری دیگری که در واروشا مشاهده می شود، یک پارک است. در این پارک، در چند غرفه نوشیدنی می فروشند و مردم روی نیمکت ها استراحت می کنند. یک آب نما نیز در پارک وجود داشت! پشت این پارک، یک ساختمان بزرگ و مجلل قرار دارد که احتمالاً در گذشته یک ساختمان دولتی بوده است. بر نمای مرکزی این ساختمان، دو پرچم بسیار بزرگ آویزان شده بود.
در مجموع، اگرچه تنها بخش هایی از واروشا برای دسترسی عموم آزاد است، اما من واروشا را شهری متروکه، بسیار بزرگ و به شدت مناسب عکاسی یافتم. طبیعتاً اگر اجازه داشتم آزادانه به همه بخش های واروشا بروم، خیابان هایی را که هنوز از گیاهان و بوته ها پاک سازی نشده یا آسفالت جدید نشده اند، کشف می کردم، و حتی وارد ساختمان هایی که به نظر پایدار می رسند، می شدم.
یکی از چشمگیر ترین بخش های واروشا را می توان از بیرون «منطقه ممنوعه» مشاهده کرد. بهترین نقطه برای این کار، ساحل پالم در انتهای شمالی واروشا است. اینجا، درست پشت ساحل عمومی، سه برج بلند و متروکه واروشا قرار دارند. بر دیوار پشتی یکی از این برج ها، آثار گلوله باران مشاهده می شود که به شدت تأثیرگذار است. از آنجایی که من در هتل پالم بیچ (که در مجاورت این منطقه قرار داشت) اقامت داشتم، توانستم شب ها نیز از مناظر واروشا لذت ببرم. بیشتر این مناظر دقیقاً به تاریکی یک شهر متروکه بود، اما در برخی بخش ها نورهایی دیده می شد. خصوصاً در مجتمع نظامی در جنوب واروشا که به شدت نورانی بود.
جزئیات: ممکن است بتوانید با اتوبوس های عمومی به صورت زمینی از لفکوشا به فاماگوستا برسید، اما ماشین گزینه بهتری است. از لفکوشا به سمت فاماگوستا جاده ای دو بانده و شبیه به آزاد راه وجود دارد که تابلو های راهنمای آن نصب شده است (هم با نام فاماگوستا و هم نام ترکی آن « Gazimagusa »).
در انتهای این مسیر، یک میدان وجود دارد که باید از خروجی دوم به راست بپیچید و وارد بلوار گازی مصطفی کمال شوید. در میدان بعدی هم از خروجی دوم به مسیر مستقیم ادامه بدهید. این مسیر شما را به یک تقاطع T شکل می رساند که در آن، ابتدا به راست و سپس بلا فاصله به چپ بپیچید. مسیر خود را ادامه دهید تا به یک میدان دیگر برسید. خروجی دوم آن را انتخاب کرده و مستقیم بروید. در سمت چپ، یک پارکینگ بزرگ رو به روی ورزشگاه «دکتر فاضل کوچوک» قرار دارد که نزدیک ورودی گردشگری واروشا است. چون من در هتل پالم بیچ (که کمی بالاتر در همان مسیر قرار دارد) اقامت داشتم، ماشینم را در پارکینگ هتل گذاشتم و از آنجا پیاده رفتم.
زمان ورود گردشگران
ورودی گردشگری در زمستان از ساعت ۸ صبح تا ۵ بعد از ظهر باز است، اما در تابستان تا زمانی که هوا روشن باشد می توانید بیرون بمانید، نزدیک تاریکی هوا کم کم مامورین محافظ از گردشگران می خواهند که منطقه را ترک کنند.
مدت زمان مورد نیاز برای بازدید
من بیش از چهار ساعت در واروشا ماندم. اگر می خواهید بازدیدی سریع داشته باشید، می توانید در ورودی واروشا یک دوچرخه یا حتی یکی از خودرو های کوچک برقی را اجاره کنید. پیشنهاد من این است که زمان بگذارید و با یک اسکوتر به گشت و گذار بپردازید، جلوی هتل ها، مغازه ها و خانه ها بایستید و به دقت به آنها نگاه کنید، متوجه می شوید که واقعا این شهر شاید در چند دقیقه تخلیه شده و این برای یک تجربه خاص و هیجان انگیز بود.
فاماگوستا
مهم ترین مقصد نزدیک واروشا شهر تاریخی قدیمی فاماگوستا است (در ترکی « Gazimagusa » نام دارد) که دارای دیوار های تاریخی ونیزی است. این دیوار ها در برخی نقاط قابل دسترس هستند، اما در بخش هایی به خوبی همتایان آن ها در نیکوزیای جنوبی نگهداری نشده اند. بزرگ ترین سازه منفرد در این دیوار ها قلعه برج اتللو است.
در مرکز شهر قدیمی، جواهر معماری آن یعنی کلیسای جامع سابق سنت نیکلاس قرار دارد که عثمانی ها آن را تبدیل به مسجد کردند. این مسجد اکنون «لالا مصطفی پاشا » نام داشته و تنها تغییر مهم آن، اضافه کردن یک مناره کوچک بالای یکی از برج های دو قلوی ناقص کلیسا است. مناره ها تنها نشانه ای است که از بیرون می توان فهمید این مکان دیگر یک کلیسا نیست!
یکی از جاذبه های مهم گردشگری در شمال فاماگوستا شهر باستانی سالامیس است. این مکان یک منطقه باستانی است که دارای آمفی تئاتر های رومانی قدیمی و سایر خرابه های با شکوه می باشد.
علاوه بر این، بازدید از آثار زیادی از دوران قبل از حکومت عثمانی مانند حمام های قدیمی در این منطقه بسیار جذاب است. قدم زدن در کوچه های باریک و خلوت این منطقه بسیار لذت بخش بوده و برای مدتی احساس آرامش خواهید کرد. بار ها و رستوران هایی وجود دارند که خدماتی برای گردشگران ارائه می دهند. در یکی از بار های نوشیدنی، شراب سفید قبرس شمالی را امتحان کردم که بسیار شگفت انگیز بود. واقعاً انتظار چنین چیزی را نداشتم.
